۱۴ مطلب با موضوع «مقالات :: مدیریت کیفیت :: کنترل کیفیت» ثبت شده است

سرفصلها و مقدمه مدیریت کیفیت

کاربرد مدیریت کیفیت صرفا شامل تولید نیست و عملکرد آن در تمام سطوح سازمان اهمیت دارد. اصلی ترین هدف از مدیریت کیفیت آن است که محصول یا خدمتی مطابق با خواست مشتریان ارائه شود تا مشتری حاضر باشد برای آن وجه بپردازد و اخرید خود احساس رضایت کند. قطعا دستیابی به این هدف صرفا در یک فرایند و دوره زمانی مشخص مقدور نیست بلکه مدیریت کیفیت باید در تمام بخشهای سازمان و فرایندهای آن جریان داشته باشد تا نتیجه مطلوب کسب شود. بنابراین بخشهایی که تاثیر مستقیم بر کیفیت داشته و یا از آن تاثیر می پذیرند شامل موارد زیر می شوند:

1. مدیریت استراتژیک
2. مدیریت نابع انسانی
3. مدیریت عملکرد و فرایند
4. مدیریت تولید
5. مدیریت فناوری اطلاعات
6. مدیریت آینده پژوهی
7. مدیریت تحقیق و توسعه
8. مدیریت بازاریابی
9. مدیریت فروش
10. مدیریت برند

در این گفتار سعی شده تمام مطالب مرتبط با مباحث مدیریت کیفیت در چهار شاخه اساسی گردآوری شوند که هرکدام در ادامه ی دیگری خواهند بود و به یکدیگر مرتبط هستند. هرکدام از کارشناسان این حوزه که قصد دارند در یکی از آنها فعالیت نمایند، لازم است که نسبت به سایر شاخه ها نیز اطلاعات کافی داشته باشند. در همینجا توصیه می شود که علامندان به این حوزه، جهت افزایش دانش خود در شاخه های مرتبط، به مطالعه بخش مدیریت تحقیق و توسعه نیز مراجعه فرمایند زیرا اکثر مطالب ارائه شده در این تخصص، دارای ترفندهای مفصلی هستند که بسیاری از آنها در بخش مذکور قید گردیده است. علیهذا شاخه های اصلی مدیری کیفیت شامل شاخه های زیر است که هرکدام جداگانه توضیح داده می شوند:

1. کلیات مدیریت کیفیت
2. تضمین کیفیت
3. کنترل کیفیت
4. تضمین کیفیت

فهرست سرفصلهای مدیریت کیفیت:

با کلیک بر روی هرکدام از زیرشاخه های زیر می توانید وارد آن شده و مطالعه فرمایید. توجه فرمایید که این لیست خلاصه مهمترین مقالات حوزه مدیریت کیفیت است لیکن با توجه به گستردگی موضوع، در آینده نیز تکمیل تر می شود. همچنین نظرات شما می تواند باعث غنی تر شدن مباحث شده و درصورتی که موضوعی را لازم می دانید، در بخش نظرات بیان فرمایید تا در آینده اضافه شود.

1- کلیات مدیریت کیفیت

• مدیریت کیفیت QM
• سیستم مدیریت کیفیت QMS
• مدیریت یکپارچه کیفیت TQM
• هشت بُعد کیفیت

2- تضمین کیفیت

• مفاهیم اساسی تضمین کیفیت
• تست استرس
• مدل یکپارچه بلوغ فرآیند CMMI
• کیفیت سازمانی
• شیوه جاری تولید مناسب cGMP

3- کنترل کیفیت

• مفاهیم اساسی کنترل کیفیت
• کنترل فرآیند آماری
• بازرسی کیفیت
• کنترل کیفیت تحلیلی AQC
• کالیبراسیون
• هفت ابزار کنترل کیفیت
  • نمودار فیش بون یا نمودار ایشیکاوا
  • برگه چک لیست
  • نمودار کنترل یا نمودار شوهارت
  • هیستوگرام
  • نمودار پارتو
  • نمودار همبستگی یا نمودار دکارتی
  • فلوچارت

4- بهبود کیفیت

• سیستم تولید تویوتا
  • موری
  • مورا
  • مودا
• چرخه شوهارت یا PDCA
• نظریه های بهبود سازمانی
• بهبود مستمر CI
• طراحی تاگوچی
• کایزن
• مدل و بوم کانبان

توجه فرمایید که تمام بخشهای گفتارها شامل خلاصه ای کاربردی از مجموع نظریات است و در پایان هر بخش، لیستی از صاحبنظران که نظریات ایشان در آن نوشتار استفاده شده بیان شده است تا علاقمندان بتوانند درصورت نیاز به توضیحات تکمیلی، به رفرنس اصلی نیز مراجعه فرمایند. امید است که این بخش بتواند نیاز علاقمندان را رفع نماید.

به امید توفیقات الهی

دکتر هادی امیری فلاح

خلاصه آموزش کنترل کیفیت

توجه: در این بخش به موارد مرتبط به کنترل کیفیت داده پرداخته نمی شود.

کنترل کیفیت بر هر نوع فعالیت اجرایی در مباحث مدیریت کیفیت اشاره دارد که عموما شامل عناصر نظارتی در تولید می شود. بر اساس استاندارد ISO9001 تمرکز کنترل کیفیت بر سه حوزه زیر است:

1. بررسی و سنجش و تحلیل فعالیت های واحدها و افراد مرتبط با مبحث کیفیت، اجرای صحیح دستورالعمل های کیفیت، اندازه گیری سنجه های اندازه گیری کیفیت محصول در مراحل مواد اولیه، تولید، و محصول نهایی.
2. بررسی و سنجش و تحلیل نیازهای علمی، مهارت پرسنل، دانش سازمانی، و توانایی های پرسنل که مرتبط با کیفیت باشد.
3. بررسی و سنجش و تحلیل عوامل سازمانی که به صورت غیر مستقیم بر کیفیت عملکرد سازمان و در نتیجه کیفیت محصول موثر است مانند استرس شغلی، فرهنگ سازمانی، رفتار سازمانی، انگیزه، و روحیه تیمی.

یکی از اصلی ترین ابزارهای فرایندی در کنترل کیفیت شامل بازرسی است که جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد.

بر اساس نظریات: ادسیت، شوهارت، جوران، ایوانز، میلز، کارنل

کنترل فرآیند آماری (کنترل کیفیت)

در کنترل کیفیت آماری تمرکز بر سنجش عملکرد انسان، مواد، ماشین، حرکت، و شرایط محیطی با استفاده از آمار است. مزیت این روش نسبت به بازرسی دایم از خط تولید، آن است که به وسیله آن می توان به پیشبینی آینده نیز پرداخت. مثلا وقتی بدانیم که ماشین آلات بعد از تولید 1000 محصول دچار افت کیفیت می شوند، به راحتی می توان پیش بینی و قبل از رخداد افت کیفیت از آن اجتناب کرد. این عملکرد قابل اجرا در تمام واحدها و سطوح است و فقط متوجه تولید نیست. در این روش لازم است ابتدا شاخص های کنترل کیفیت مشخص شود یعنی معلوم گردد که مثلا: قطعه درصورتیکه این خصوصیات را نداشته باشد معیوب محسوب می شود (درواقع باید شاخص های آماری مشخص شود تا بتوان میزان خطا را با توجه به گستره تعداد آنها مشخص نمود زیرا در علم آمار تمام شاخصه ها باید به صورت مطلق-عددی باشد نه نسبی). با این وجود، برخی از سنجه های آماری آنقدر نادر است که ممکن است در گذشته رخ نداده و یا در آینده نیز به ندرت رخ دهد. چنین عواملی به عنوان داده های پرت در نظر گرفته شده اما برنامه رسیدگی به آنها نیز تنظیم می شود. هرچه اتفاقات منطبق تر بر نمودار زمانی رخ دهند، گفته می شود که چرخه پایدار است.

بر اساس نظریات: شوهارت، ارنست جانسون، دوج، رومیگ، ادواردز، دمینگ، گوست، پیر، فیشر، بروکس، ایشیکاوا، پارتو، رامیرز

بازرسی کیفیت چیست

اصلی ترین دلایل بازرسی کیفیت شامل موارد زیر بوده و یکی از مهمترین ابزارهای بهبود مستمر است:

1. اطمینان از اجرای صحیح و موفقیت آمیز بودن فرایندهای مدیریت کیفیت که در صورت نیاز اصلاح شوند
2. شناسایی فرایندهای کیفی که در اجرا با چالش مواجه شده اند و رفع این چالش ها
3. شناسایی الگوهای موفقیت آمیز کیفی و اجرای آن الگوها در سایر بخشها
4. شناسایی محصولات، خدمات، و اطلاعات معیوب و جلوگیری از عرضه یا انتقال آنها به ایستگاه های کاری بعدی

عموما بازرسی کیفیت به چهار صورت اصلی اجرا می شود:

1. بازرسی ورودی: مواد اولیه در حین ورود به خط تولید آزمایش می شوند
2. بازرسی خروجی: محصول نهایی در هنگام خروج از خط تولید بررسی می شوند
3. بازرسی ایستگاهی: تولیدات در هر ایستگاه کاری از ظر کیفی بررسی شده و سپس به ایستگاه بعدی می روند
4. بازرسی جامع: فرایندها از طریق اتوماسیون و ERP به صورت اتوماتیک بررسی می شوند. برای این شکل بازرسی کیفیت لازم است دستورالعمل ها و فرایندهای مدیریت کیفیت به صورت کامل در سازمان اجرا شده باشند.

اما از نظر بازرسی کیفیت در تعداد تولید، سه روش اصلی وجود دارد:

1. بازرسی کامل: در این حالت تمام محصولات مطابق استانداردهای سازمان بررسی می شوند.
2. بازرسی گزینشی: در مواردی که تولیدات یک شرکت بسیار زیاد باشد (مثلا در صنایع خوراکی) امکان تست تمام محصولات ممکن نیست. در این زمان، محصولات تولید شده بر اساس الگویی  از پیش تعیین شده (مثلا مقیاس 1 به 10 یعنی 1 عدد از هر 10 عدد محصول) بررسی می شوند.
3. بازرسی فرایندی: در این روش، محصولات به صورت متناوب در ایستگاه های کاری مختلف بررسی می شوند.

توجه: این بازرسی ها می توانند در واحدهای ستادی و غیر تولیدی عموما شامل مباحث کنترل کیفیت اطلاعات می شوند.

بر اساس نظریات: ایوانز، پارکر

کنترل کیفیت تحلیلی AQC

این نوع کنترل کیفیت بر ارائه اطلاعات دقیق از آزمایشگاه استوار بوده و معمولا در صنایع حساس مانند داروسازی یا پتروشیمی کاربرد دارد. در این روش، مواد اولیه و یا ترکیبات پس از تولید به آزمایشگاه فرستاده شده و آزمایشگاه با بررسی دقیق، تمام اطلاعات تحلیلی را با دقت بالا و به صورت مکتوب اعلام می کند. شرکتهای با فناوری بالا که متمرکز بر دقت در تولید هستند، معمولا آزمایشگاه هایی در سازان دارند که تولیدات را در هر فاز، آزمایش می کنند. در فعالیتهای آزمایشگاهی مرتبط با این روند، آزمایشگاه وظیفه دارد دو وظیفه ی تعیین کیفیت، و کنترل کیفیت را به صورت همزمان انجام دهد و در نهایت، مدیریت کیفیت بر اساس تحلیل های آماری انجام می شود

رفرنس ها: انجمن غذا و داروی آمریکا، آژانس بین المللی انرژی اتمی

توضیح خلاصه کالیبراسیون

در بسیاری از موارد لازم است که تولیدات یک مجموعه توسط یک ابزار سنجیده شوند. مثلا فرض کنیم که بخواهیم طول یک کاغذ را به وسیله خطکش اندازه گیری کنیم؛ در این حالت باید مطمئن باشیم که ابعاد خطکش درست است و یک سانتی متر بر روی خطکش، واقعا یک سانتیمتر باشد. برای آنکه مطمئن شویم ابعاد خطکش صحیح است، آنرا به آزمایشگاه کالیبراسیون می فرستیم تا صحت ابعاد آن سنجیده شود و آزمایشگاه نیز در یک سند رسمی به همراه مستندات پاسخ می دهد که «ما این خطکش را بررسی کردیم و ابعاد آن در مقیاس سانتیمتر 0.0001 انحراف دارد یعنی در هر 1000 سانتی متر، یک سانتی متر بیشتر یا کمتر است». به این فرایند که آزمایشگاه بخواهد دقت ابزارهای اندازه گیری را بررسی کرده و گزارش دهد کالیبراسیون می گویند. این کار معمولا در آزمایشگاه های دقیق یا آزمایشگاه های مرجع انجام می شود. دقت شود که کالیبراسیون بر اساس واحد اندازه گیری در همان دستگاه معنی پیدا می کند مثلا نمی توان دستگاه سنجش شدت امواج صوتی که واحد سنجش آن دسی بل است را با واحد اندازه گیری طول که سانتی متر است کالیبره نمود. معمولا کالیبراسیون در دوره های مشخصی تکرار می شوند که بستگی به همان صنعت دارد مثلا ممکن است در یک کارخانه، نیاز باشد که پس از شش ماه، دستگاه محاسبه کننده طول پارچه مجددا برای کالیبراسیون به آزمایشگاه فرستاده شود زیرا در اثر سایش دچار تغییر شده است. اصلی تریین دلایل کالیبراسیون شامل موارد زیر است:

1. یک دستگاه اندازه گیری جدید تهیه شده است و تاکنون کالیبره نشده است.
2. دستگاه اندازه گیری تعمیر شده است.
3. دستگاه اندازه گیری از مکانی به مکان دیگر منتقل شده و ممکن است دچار تغییر شده باشد.
4. مدتی معین از کالیبراسیون دستگاه اندازه گیری گذشته باشد (مانند مثال فوق).
5. رویدادی غیر مترقبه رخ داده باشد مثلا وارد آمدن ضربه به دستگاه.
6. زمانی که گزارشات دستگاه اندازه گیری منطقی به نظر نمی رسد.
7. در زمانی که نیاز به تغییر در واحد اندازه گیری است (مثلا مشتری خواسته که محصول در واحد اینچ اعلام شود نه سانتی متر).

رفرنس: موسسه تحقیقات کنترل سیالات (FCRI)

هفت ابزار کنترل کیفیت

اکثر وظایف کنترل کیفیت از طریق این هفت ابزار قابل تحلیل و انجام است که هرکدام هه صورت جداگانه و در مطالب دیگر توضیح شده اند.

1. نمودار استخوان ماهی: که به آن نمودار فیش بون یا نمودار ایشیکاوا نیز گفته می شود و رابطه علت و معلولی بین پدیده ها را بیان می دارد.
2. برگه چک لیست: که برای جمع آوری اطلاعات در رمان اجرای فرایند استفاده می شود.
3. نمودار کنترلی: که برای پایش کنترل پایداری تولید استفاده می شود.
4. هیستوگرام: همان نمودار میله ای است.
5. نمودار پارتو: که کمک می کند عوامل حیاتی برای بهبود شناسایی شوند.
6. نمودار پراکندگی: که برای آنالیز روند یک متغیر خاص استفاده می شود.
7. نمودار جریان اجرا (فلوچارت): ابزار بررسی رسم، بررسی و ایرادیابی فرایندهای در حال اجرا

آموزش نمودار فیش بون یا نمودار ایشیکاوا

این نمودار به بیان علت و معلولی اتفاقات می پردازد و در مدیریت کیفیت، آینده پژوهی، مدیریت استراتژیک، طراحی محصول، مارکتینگ و هر نوع موضوع دیگری که مقرر باشد اتفاقات مرتبط به یکدیگر را شناسایی و چالش ها را رفع کنند کاربرد دارد. اصلی ترین کاربرد این روش برای تقسیم بندی چالش ها در حل یک مشکل و تقسیم مشکل به مجموعه ای از چالش های کوچک است تا بتوان ابتدا تمام آنها را شناخته و سپس حل نمود. اولین استفاده از این نمودار توسط کائورو ایشیکاوا در صنایع کشتی سازی کاوازاکی رخ داد و نحوه رسم آن به شرح زیر است:

1. ابتدا مشکل اصلی را به عنوان سر ماهی می نویسیم
2. سپس اقدامات لازم برای حل مشکل را در شاخه هایی که به ستون فقرات متصل می شود درج می کنیم (تعیین این اقدامات می تواند بر اساس تحلیل و یا در جلسه طوفان فکری باشد)
3. هرکدام از اقدامات اجرایی می توانند دارای مشکلات فرعی (چالش ها) باشند که به همان شاخه وصل می شوند.  

اصلی ترین دلایل بروز یک مشکل که از طریق توجه به همان عوامل قابل حل است شامل موارد زیر می باشند:

1. در تولید: نیروی انسانی، ماشین آلات، فناوری، مواد اولیه، لوازم مصرفی، فرایندها، بازرسی  کنترل، هدف، رهبری، نگهداری
2. در خدمات: محیط ارائه خدمت، تامین کنندگان، فرایندها، مهارت پرسنل، ایمنی
3. در بازاریابی: محصول، قیمت، محل عرضه، کانالهای عرضه، پرسنل، فرایند، کارایی سیستم، تاثیرات بیرونی (بازار)

بر اساس نظریات: ایشیکاوا، اسمیت، هانکینز، تاگ، فری، فوکودا، شوستاک، دادبریج

برگه چک لیست

از این برگه معمولا برای سنجش کیفیت محصول یا خدمات به صورت Real-Time (یعنی در همان لحظه که کار انجام می شود) استفاده می شود و می تواند شامل اطلاعات کمی یا کیفی باشد. هدف استفاده از این برگه آن است که بتوان اطلاعات را به صورت ساختار یافته جمع آوری کرد (یعنی این برگه طراحی می شود تا فقط اطلاعاتی در آن اعلام شده را جمع آوری کند). در برگه های چک لیست مشخص می شود که چه کسی باید اطلاعات را بر چه اساسی تکمیل کند و زمان و نحوه جمع آوری آنها چگونه است.

بر اساس نظریات: ایشیکاوا، تاگ، شولتز

آموزش نمودار کنترل یا نمودار شوهارت

از این نمودارها برای سنجش پایداری تولید در بازه زمان یا اصطلاحا کنترل فرایند آماری استفاده می شوند و به صورت گرافیکی هستند. وقتی داده ها در این نمودار درج می شوند، یک روند کلی را نشان می دهند که می توان ناهنجاری ها را در چرخه تولید شناسایی کرد. گاهی ممکن است این نمودار به وسیله کارشناسان و بر اساس داده هایی که جمع آوری می کنند رسم شود و گاهی ممکن است چنانچه زیرساخت اتوماسیون صنعتی فراهم باشد، این نمودار به صورت زنده و توسط نرم افزار رسم شود. افزایش داده ها و شناسایی روندها می تواند کمک کند تا بتوان رفتار آتی تولید را نیز پیشبینی نمود. مثلا فرض کنیم که با مرخصی رفتن کارگر الف، تولید 20% کاهش یابد و با مرخصی رفتن کارگر ب، تولید 10% کاهش یابد. از این به بعد می دانیم که با مرخصی رفتن هرکدام، چقدر از تولید کاهش خواهد داشت.

مثال در نحوه استفاده:

فرض می کنیم که می خواهیم تغییر تولید روزانه را کنترل کنیم تا چنانچه کاهش (یا افزایش) معناداری داشت، مشکل را شناسایی کرده و اصلاح کنیم. بنابراین:

1. میزان تولید در هر روز را جمع آوری می کنیم و این کار را برای شش ماه ادامه می دهیم (هرچه این داده ها بیشتر باشد، دقت نمودار کنترل بیشتر خواهد بود).
2. حالا میانگین تولید در ایام یکسان را مصاحبه می کنیم مثلا:
3. (چهاردهم فروردین + چهاردهم اردیبهشت + چهاردهم خرداد + چهاردهم تیر + چهارهم مرداد + چهاردهم شهریور) ÷ 6
4. این کار را برای سایر ایام ماه نیز انجام می دهیم و حالا 30 عدد شامل میانگین تولید در هر روز از ماه خواهیم داشت.
5. حالا میانگین ها را بر اساس ترتیب ایام ماه در یک نمودار وارد می کنیم و یک نمودار از میانگین روند تولید در شش ماه گذشته خواهیم داشت.
6. از این تاریخ به بعد می توانیم تولید در هر روز را با میانگین شش ماه گذشته مقایسه کرده و تغییر در آنرا شناسایی کرد.
7. برای این نمودار از محدودیت هشدار بالا یا پایین قرار می دهیم تا فقط در صورت تجاوز از این حدود به عنوان خطر شناخته شود مثلا می گوییم هرگاه میزان تولید به اندازه 20% افزایش یا کاهش یابد نرمال نیست. (تعیین بازه بالا و پایین می تواند بر اساس بیشترین و کمترین میزان تولید آن روز در شش ماه گذشته تعیین شود). هرکدام از دفعات که تولید آن روز از بازه تعیین شده خارج شود یک سیگنال گفته می شود و باید دلیل آن بررسی و اقدام شود. تا زمانی که میزان تولید از این بازه های بالا و پایین خارج نشده است، فرایند نرمال است.
8. وقتی علت کاهش تولید را یافتیم، آنرا رفع کرده و چنانچه دچار افزایش تولید شده بود، از همان عامل مجددا استفاده می کنیم.

توجه: روزهای مورد محاسبه در ماه های گذشته باید در شرایط نرمال باشند مثلا نمی توان تولید در روزهای تعطیل را با روزهای کاری میانگین گرفت. اگر یک روز در یک ماه دارای شرایط غیر نرمال باشد، آن روز را از میانگین گیری حذف می کنیم و فقط میانگین پنج روز که نرمال بوده اند را محاسبه می کنیم.

بر اساس نظریات: شوهارت، دمینگ، تیپت، پیرسون، اوکلند، مک نیس، تاگ، پوتس، ویلر، دنگ، استاوفر

آموزش هیستوگرام

نوعی نمودار است که مقادیر جمع آوری شده را به صورت میله ای در کنار یکدیگر نمایش می دهد. از این نمودار برای مقایسه مقادیر در بازه های زمانی مشخص با یکدیگر استفاده می شود. این نوع نمودار آنقدر آسان است که حقیقتا توضیح خاصی ندارد و فقط در رسم هیستوگرام باید به موارد زیر توجه داشت:

1. مقادیر هر ستون دارای نسبتی مشخص باشند مثلا تمام ستونها با نسبت 1 به 1000 ترسیم شوند.
2. مقادیر در بازه های یکسان تقسیم شوند مثلا هر ستون بیانگر 1 ماه باشد.
3. داده ها به دنبال یکدیگر باشند تا بتوان صعود و نزول را بررسی نمود مثلا مهر، آبان، آذر که متوالی هستند.
4. هر ستون دارای توضیحات کافی باشد تا نمودار گنگ نباشد.
5. استفاده از رنگها به خوانایی نمودار کمک می کند.

بر اساس نظریات: پیرسون، کرامر، نورتون، رابینز، واسرمن

آموزش نمودار پارتو

در علم آمار، یک اصل اساسی به نام اصل پارتو وجود دارد که بیان می دارد «همیشه 80% از خرابی ناشی از 20% عوامل است». در نمودار پارتو سعی می شود که این 20% عوامل شناسایی شوند تا از 80% خرابی اجتناب شود. برای مثال در نمودار زیر می توان سهم هرکدام از عوامل در میزان خرابی تولید را بررسی و مشاهده نمود:

این نمودار به وضوح نشان می دهد که دو عامل ابتدایی باعث 80% از خرابی ها هستند بنابراین در اولویت بهبود قرار دارند.

بر اساس نظریات: پارتو، تاگ، جوران، مونتگومری

آموزش نمودار همبستگی یا نمودار دکارتی:

از نمودار همبستگی برای بررسی یک متغیر که به صورت متوالی پایش شده است استفاده می شود و هدف از آن صرفا بررسی عملکرد همان یک متغیر است. مثلا فرض کنیم که شکایات تلفنی مشتریان در روزهای متوالی ثبت شده و حالا ما تعداد آنها در هر روز را روی نمودار می آوریم. ما می توانیم از میان تمام مقادیر، یک خط متوالی رسم کنیم تا همبستگی میان آنها را بررسی کنیم. اگر این خط صعودی باشد به آن همبستگی مثبت و اگر نزولی باشد به آن همبستگی منفی می گویند. یکی از روشهای رسم خط همبستگی، استفاده از رگرسیون خطی است (روشی محاسباتی است اما برای آسانتر کردن این محاسبات، نرم افزار اکسل به صورت خودکار آنرا محاسبه و رسم می کند).

بر اساس نظرات: فرندلی، دن، تاگ، هوبارت، امرسون، گرین، شورک

آموزش کامل فلوچارت:

فلوچارت مجموعه ای از علامتها است (که در ادامه توضیح داده می شود) و رسم آن کمک می کند تا اجرای فرایندها و نقاط اجرا و تصمیم گیری در هرکدام مشخص شوند. کاربرد فلوچارت بسیار متنوع است که در زیر برخی از آنها بیان شده است اما معمولا از اصول یکسانی تبعیت می کنند.

کارکردهای فلوچارت:

1. عملکرد و فرایند: رسم فرایند کمک می کند تا نقاط گلوگاه در اجرای فرایندها مشخص شده و بتوان راه های جایگزینی برای آنها تعیین کرد. اولین قدم در الاح یک فرایند، آن است که ابتدا فرایند اجرایی موجود را رسم کنیم و سپس به اصلاح آن بپردازیم. یکی از اصلی ترین اقدامات در اصلاحات فرایند، کوتاه کردن آن است.
2. تحلیل سناریو و آینده پژوهی: تحلیل سناریو که یکی از اصلی ترین ابزارهای آینده پژوهی است یعنی عوامل مختلف که در آینده ی عملکرد سازمان موثر است، از طریق تحقیقات بازار یا جلسه طوفان فکری مشخص می شوند. سپس برای هرکدام از مراحل رخداد این عومل، حالتهای مختلفی فرض شده و برای هرکدام، راهکارهای چبرانی درنظر گرفته می شود. تحلیل سناریو کمک می کند که سازمان تا حد قابل توجهی در مواجهه با عوامل مختلف غافلگیر نشود و راهکاریی از قبل برای آن اتفاق درنظر گرفته شده باشد.
3. ساختار درختی: وقتی که مقرر باشد مجموعه ی محصولات یک شرکت، چارت سازمانی، لیست اسناد، و یا هر نوعی از ساختار درختی رسم شود، از فلوچارت استفاده می شود.
4. مدیریت کیفیت: رسم فرایند اجرایی در یک سازمان یا خط تولید کمک می کند که ابتدا بتوان بخشهای مختلف فرایند تولید را از یکدیگر طبقه بندی کرد و سپس نقاط بروز مشکل را بر اساس داده های جمع آوری شده شناسایی نمود. برخی از نرم افزارهای کنترل کیفیت کمک می کنند تا داده های آماری در هر ایستگاه کاری که در فلوچات مشخص شده اند، به صورت جداگانه بررسی شوند و درصورت بروز هرگونه ایراد در اجرای فرایند، به صورت Real-time اخطار دهد. همچنین وجود فلوچارت در تولید کمک می کند که بتوان داده های جمع آوری شده را در عملکرد بخشی از فرایند طبقه بندی کرد. (یعنی مثلا بخواهیم صرفا عملکرد خط رنگ را در کل فرایند تولید خودرو بررسی و ایرادیابی کنیم که از مرحله دریافت بدنه از بخش جوشکاری شروع شده و تا مرحله تحویل به بخش مونتاژ ادامه دارد.)
5. الکترونیک و رایانه: در بسیاری از موارد از فلوچارت برای ترسیم عملکرد ترانزیستور یا بورد های الکترونیکی یا ارتباط منطقی بین بخشها در معماری نرم افزار استفاده می شود.
6. بازاریابی: یکی از اصلی ترین کارکردهای فلوچارت در بازاریابی، رسم سفر مشتری و عملکرد CRM در بخشهای مرتبط ارتباط سازمان با مشتری است.

مفاهیم بنیادی فلوچارت:

1. فلوچارت همیشه یک یا چند ورودی (نقطه شروع) و یک یا چند خروجی (نقطه پایان) دارد. ورودی و خروجی فلوچارت می تواند از فلوچارتی دیگر وارد شده و نتایج آن به فلوچارتی دیگر هدایت شود.
2. جهت حرکت فلوچارت معمولا از بالا به پایین است مگر در زمانی که جهت حرکت با فلش مشخص شده باشد.
3. فلوچارت باید دارای راهنمای نقشه باشد و توضیح دهد که هرکدام از علایم به چه معنی است.
4. اگر یک فرایند از چند زیرفرآیند تشکیل شده است، باید زیرفرایندها با خطچین از یکدیگر جدا شوند.

معانی علایم در فلوچارت:

علایم می توانند دارای معانی متفاوتی باشند اما استاندارد بین المللی ISO5807 کمک می کند تا از معانی یکسانی استفاده شود (یعنی در مطالعه هر فلوچارت، ابتدا به راهنمای نقشه مراجعه می کنیم زیرا ممکن است تعاریف متفاوتی برای شکل ها در نظر گرفته شده باشد اما چنانچه راهنما وجود نداشت، از قواعد استاندارد ISO5807 تبعیت می کنیم). در این استاندارد، شکل ها به شرح زیر است:

نمونه فلوچارت

بر اساس نظریات: بنکر، مولر، هارتری، باش، گلدستین، هال، بول، فریمن